Problemy zdrowotne związane z działaniem niskiej temperatury

Czynnikami sprzyjającymi wystąpieniu schorzeń związanych z działaniem niskiej temperatury są przede wszystkim:

warunki klimatyczne (temperatura otoczenia, prędkość wiatru, wilgotność, wysokość nad poziomem morza),
przebyte obrażenia ciała związane z działaniem niskiej temperatury,
nieprawidłowe żywienie,
picie alkoholu, kawy (działanie odwadniające),
wzmożona potliwość,
długa ekspozycja na zimno,
słaba kondycja fizyczna,
słabe doświadczenie w poruszaniu się w warunkach niskiej temperatury, zwłaszcza w rejonach wysokogórskich,
nieprawidłowy (letni) ubiór i ekwipunek.

Do najczęstszych problemów zdrowotnych związanych z działaniem niskiej temperatury należą: hipotermia, odmrożenie, odmroziny, stopa okopowa, odwodnienie.

Hipotermia

Dochodzi do niej zazwyczaj przy niskiej temperaturze otoczenia, wietrznej pogodzie, mokrym i/lub letnim ubraniu, godzinnym lub nawet krótszym kontakcie z zimną wodą (o temperaturze poniżej 10oC), dłuższym kontakcie z letnią wodą (o temperaturze poniżej 15oC). Z hipotermią mamy do czynienia wówczas, gdy nastąpi utrata ciepła ze spadkiem temperatury ciała poniżej 35oC.

Do objawów prodromalnych należą dreszcze, senność, oszołomienie, nadpobudliwość, splątanie, spowolniała i niewyraźna mowa, zaburzenia widzenia. W stanie ciężkim następuje zwolnienie akcji serca i oddechu, dreszcze ustępują, dochodzi do utraty przytomności, a w razie braku działań ratowniczych, do zgonu.

Profilaktyka: częste i regularne spożywanie posiłków, picie ciepłych płynów, noszenie ciepłej i suchej odzieży dobrze izolującej termicznie, utrzymywanie aktywności fizycznej.

Leczenie opiera się na eliminacji czynników prowadzących do ochłodzenia ciała, rozebranie z mokrego ubrania, nałożenie suchej odzieży, przykrycie kocami, śpiworem itp., podanie ciepłych płynów do picia (jeśli pacjent jest przytomny). W razie ciężkiego stanu pacjenta konieczna jest natychmiastowa ewakuacja medyczna.

Odmrożenie

Pojawia się przy temperaturze poniżej 0oC, zwłaszcza w warunkach wysokogórskich. Odmrożenie umiarkowane dotyczy jedynie skóry, z kolei w ciężkich stanach dochodzi do zmian patologicznych również w tkance podskórnej, mięśniowej i kostnej. Na odmrożenie wskutek upośledzenia krążenia narażone są szczególnie dystalne części ciała, takie jak palce rąk i stóp, uszy, nos, policzki.

Objawy: początkowo zaczerwienienie, mrowienie, swędzenie i pieczenie skóry, która przybiera kolor woskowy lub szary, jest zimna, stwardniała; mogą rozwijać się pęcherze. W ciężkich stanach dochodzi do zamrożenia tkanek oraz głębokich zmian martwiczych powodujących ich znaczną i nieodwracalną destrukcję.

Profilaktyka: noszenie ciepłej i suchej odzieży zapewniającej odpowiednią izolację termiczną, stosowanie środków protekcji przed chłodem i wiatrem (kremy ochronne), częste picie ciepłych płynów, utrzymywanie stałej aktywności fizycznej, unikanie bezpośredniej styczności z zimnym podłożem (np. spanie na chłodnej ziemi, śniegu), styczności skóry z zimnymi metalami lub płynami (stosowanie rękawic ochronnych).

Leczenie oparte jest na jak najszybszym opuszczeniu miejsca ekspozycji na niską temperaturę i powstrzymaniu utraty ciepła, zdjęciu wyziębionego ubrania i wszelkiej biżuterii, ogrzewanie ciała ze szczególnym zwróceniem uwagi na delikatne obchodzenie się ze zmienionym chorobowo miejscem. Nie należy masować odmrożonych części ciała ani nacierać ich śniegiem, gdyż łatwo można uszkodzić zmienione chorobowo tkanki.

Odmroziny

Obrażenie ciała polegające na powierzchownym stanie zapalnym skóry, bez zamrożenia tkanek. Do odmrozin dochodzi zazwyczaj przy złych warunkach pogodowych (temperatura 0-15oC i wysoka wilgotność), przy powtarzającej się i długiej ekspozycji skóry na niekorzystne warunki atmosferyczne. Odmroziny mogą się rozwinąć w ciągu zaledwie kilku godzin, do zmian patologicznych dochodzi zazwyczaj w obrębie dystalnych części ciała (uszy, nos, policzki, dłonie, stopy).

Objawy: początkowo skóra staje się blada, występuje odrętwienie, pieczenie, następnie staje się czerwona, obrzęknięta, gorąca, występuje swędzenie. W poważniejszych przypadkach dochodzi do powstawania pęcherzy.

Profilaktyka: sucha i ciepła odzież, ochrona skóry przed niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi (stosowanie kremów ochronnych na eksponowaną skórę)

Leczenie: opuszczenie miejsca występowania niekorzystnych warunków atmosferycznych, ogrzanie ciała, osuszenie skóry, delikatne obchodzenie się ze zmienionymi chorobowo miejscami (nie można masować ani nacierać skóry), założenie jałowego opatrunku.

Stopa okopowa

Jest to obrażenie ciała spowodowane długim działaniem niskiej temperatury (0-10oC) w połączeniu z wilgotnym lub mokrym środowiskiem (ekspozycja powyżej 12 godzin). Do zmian chorobowych dochodzi zwłaszcza podczas powodzi. Zmiany skórne mogą powstawać również na skutek wzmożonej potliwości i braku możliwości wysuszenia skóry (stopy w butach, ręce w rękawicach).

Objawy: skóra jest wilgotna, zmacerowana, występują zaburzenia czucia, najpierw drętwienie, potem ból; zmiana zabarwienia skóry (najpierw czerwona, potem sina), mogą powstawać pęcherze, a w ciężkich przypadkach dochodzi do zmian martwiczych.

Profilaktyka: utrzymywanie czystości i suchości skóry stóp, zmiana skarpet nie rzadziej niż co 8 godzin, stosowanie pudru lub talku do stóp, zmiana obuwia na suche.

Leczenie: osuszenie skóry, założenie jałowego opatrunku, ocieplenie tylko poprzez ciepłe powietrze, nie można przecinać pęcherzy, masować skóry zmienionej chorobowo, w przypadku zmian na podeszwach stóp unikać chodzenia, w pozycji leżącej stosować ułożenie przeciwobrzękowe kończyn dolnych (nogi powyżej tułowia).

Odwodnienie

Utrata wody i elektrolitów do poziomu uniemożliwiającego prawidłowe funkcjonowanie organizmu.

Objawy: bóle i zawroty głowy, nudności i wymioty, osłabienie, suchość błon śluzowych (jama ustna, język), ciemny mocz (spowodowany jego zagęszczeniem i zmniejszeniem produkcji), brak apetytu, bóle brzucha, nadpobudliwość, spowolnienie myślenia, przyspieszona akcja serca, utrata świadomości, utrata przytomności.

Profilaktyka: odpowiednia dzienna podaż płynów (w zależności od natężenia wykonywanej pracy lub wysiłku). Nie należy czekać na uczucie pragnienia, które w warunkach niskiej temperatury otoczenia nie jest odczuwalne tak, jak w tropiku. Pić ciepłe płyny (nie należy jeść śniegu!). Leczenie to przede wszystkim uzupełnienie wody i elektrolitów.